Yehudith Heymans-Gudema: ‘Hun namen zullen niet worden vergeten’

AA EN HUNZE – Yehudith Heymans-Gudema is in de Tweede Wereldoorlog te vondeling gelegd. Daardoor heeft ze de Holocaust overleefd. Op haar 16e jaar kwam ze er pas achter dat ze van Joodse afkomst was en begon de zoektocht naar haar familiegeschiedenis. Ze kwam erachter dat haar vader Jacob Gudema en Rebecca van Amerongen en haar broertje Benjamin in vernietigingskamp Sobibor zijn vermoord. Ze waren tijdens een razzia in oktober 1942 opgepakt. Hetzelfde overkwam haar tante Lea. Zij werd op hetzelfde moment samen met haar zeven kinderen in Gieterveen opgepakt. Via Westerbork, waar ook haar man Salomon Meyer Cohen was, werd de familie naar Auswitch gebracht om daar vergast te worden.

De zoektocht naar haar familiegeschiedenis bracht Yehudith Heymans-Gudema op in 2007 naar Sobibor. Haar gevoelens van toen vertelde ze afgelopen dinsdag in de Jacobuskerk in Rolde. Daar had de Stichting Struikelstenen Aa en Hunze een bijeenkomst belegd in het kader van de onthulling van 36 struikelstenen ter ere van de Joodse inwoners van de gemeenten Rolde en Gieten die in de oorlog omkwamen. Heymans was speciaal uit Israël overgekomen om haar verhaal te doen:

,,Zomer 2006. Na mijn besluit om onze familiegeschiedenis uit te zoeken begon een lawine van onverwachte gebeurtenissen. Vinden van nog in leven zijnde familie zowel ontdekken van documentatie brachten mij uiteindelijk op 5 maart 2007 naar Sobibor. 

Ik sta voor een monument gevuld met kiezelstenen. Een heuvel afgerond met stenen en ik beloof te zoeken om te weten. Wat of welke geheimen onder deze zoveelste stenen zijn verborgen.

Zoeken naar weten, veranderen mijn gedachten in woorden. Woorden als kralen in een ketting zich samenvoegend tot zinnen en langzaam maar zeker vele bladzijden vullen. Ik schreef en schreef en ik schrijf….

Song of songs.

Wat was de grootste angst van de slachtoffers samen gegooid in een hel genaamd Sobibor? Niet hun dood, niet de enorme kou, de honger en de mishandelingen. Wat was de grootste angst van de vele slachtoffers in dat verschrikkelijke vernietigingskamp Sobibor? Niet hun dood, niet de kou, niet hun honger. Hun grootste angst was, dat ze vergeten zouden worden. 

Sobibor. 250.000 naamloze kinderen en mensen, die eens een leven hadden zonder in staat geweest te zijn hun levensverhaal te vertellen. Tweehonderdenvijftigduizend slachtoffers, vermoord zonder een spoor achter te laten. Een diepe laag van sneeuw hun verhaal bedekkend. Een schreeuwende stilte. 

Een onbekende en verre plaats in Polen. Midden tussen prachtige meren en grote bossen bevindt zich een klein dorp, Sobibor genoemd. Men ziet daar vele vrachttreinen, getrokken door stomende locomotieven, die fluitend overblijfselen vervoeren van omgekapte bomen die eens Moeder Aarde versierden, zowel schaduw aan leven verleenden. Grenzend aan dat dorp bevindt zich een groot en voormalig vernietigingskamp. Net als dat dorpje Sobibor genoemd. Ook daar zag men vele jaren geleden vrachttreinen, getrokken door locomotieven, maar die geen bomen maar wel al fluitend mensen vervoerden. Mensen op weg naar hun dood. Mensen die eens hun sporen op Moeder Aarde achterlieten. Een verschrikkelijke plaats. Gevulde met vele stenen en daarop gegraveerde namen. 

Namen opdat men niet zal vergeten.

Namen die jongere generaties weinig of niets zeggen.

Namen van naamlozen. 

Namen, die men leest en waar men langs loopt.

Samengevoegde letters in namen veranderend. 

Ik nam het op mij het verhaal van mijn ouders, mijn broer en mijn familie in woorden en zinnen te veranderen.

Ik bedenk: 

Wat zijn rotsen? Wat zijn stenen? Een geschenk van Moeder Aarde? Rotsen die samen een prachtig uitzicht kunnen vormen of een doorgaan versperren. Rotsen zowel stenen, die en als men goed kijkt en luistert vele verhalen kunnen vertellen.

Wat zijn stenen? Zijn zij als die rotsen? Worden stenen gebruikt om iets nieuws te bouwen? Worden zij als monumenten gebruikt met daarop gegraveerd namen, die alleen aan bekenden en nabij familie wat zeggen? Een timeline? Een teken van voorbijgegane tijd?

En wat na vele jaren? Zal iemand komen die de op vele rotsen en stenen gegraveerde namen kent? Zal die onbekende een kaars ter herinnering aansteken? Of zal de onbekende juist voorbijlopen zonder enige aandacht te geven aan en weer juist die naam op een rots of steen gegraveerd?

3 maart 2007. 

Ik bevind mij in voormalig vernietigingskamp genaamd Sobibor en loop langs ontelbare stenen gegraveerd met namen van de aan mij onbekenden.

Door diepe sneeuw lopend, arriveer ik uiteindelijk voor een groot monument in de vorm van een heuvel. 

Ik kijk om mij heen en zie een prachtige omgeving, bedekt onder lagen van sneeuw zonder enig spoor van eens gemaakte voetstappen. 

Ik kijk om me heen en zie ontelbare dennenbomen, samen een groot bos vormend. 

Ik kijk om me heen en zie dat ook deze bomen bedekt zijn met sneeuw. 

Ik luister naar de grote stilte en bedenk dat ik geen enkel geluid hoor. Geen ritselen van bladeren of zingen van vogels, de laatsten ons de tijd van de dag aankondigen, of en zowel Moeder Natuur bedanken voor het schijnen van de winterzon. 

Ik kijk om mij heen en bedenk dat de omgeving en waar ik sta, precies de plaats zou kunnen zijn voor het maken van een foto. De uitkomst; een plaatje, dat alleen Moeder Natuur ons kan bieden. Een prachtige foto, een getuigenis om te sturen naar familie, naar vrienden of zomaar te bewaren. 

Maar ik sta op een plaats met onder mijn in laarzen gestoken voeten, verbrande overblijfselen van ontelbare beenderen en schedels van ongeveer 250.000 slachtoffers. 

Ik sta op een onreine aarde waar zich de naamloze overblijfselen van velen, onder andere ook mijn familie zich bevinden. Allen vermoord door sadistische misdadigers.

Hoeveel sneeuw deze plaats bedekt, lijden, tranen van pijn en verdriet die een zee zouden kunnen vullen, mengen zich onder mijn in voeten gestoken laarzen. Mengen zich met aarde geschonken door Moeder Natuur, maar misbruikt door misdadigers. 

Maart 2007

Ik sta voor een heuvel in Sobibor, voormalig vernietigingskamp. Ik steek drie kaarsen aan. Ik, Yerudith Heymans-Gudema, beloof mijn ouders Jacob en Rebecca Gudema-Van Amerongen, zowel mijn broertje Benjamin Gudema, dat zij niet in een vergeetboek zullen raken. Hun namen niet zullen zijn als die van ontelbare onbekenden die misschien zijn vergeten Ik en zo lang als ik leef en daartoe in staat ben zal het verhaal van mijn familie vertellen. 

Ik vervul mijn belofte

Yehudith Heymans-Gudema

5 oktober 2021”

Achter Heymans hangen, terwijl ze de woorden sprak, de schilderijen die ze de stichting had aangeboden. Ze is na de oorlog in Israël opgeleid tot kunsttherapeute en heeft prachtige schilderijen en etsen gemaakt. De kunstwerken kunnen worden gekocht. De opbrengst komt ten goede aan de Stichting Struikelstenen Aa en Hunze. De schilderen zijn tot en met 4 november te zien in het gemeentehuis in Gieten.

,,Het is allemaal heel ontroerend”, laat Heymans over haar komst naar Aa en Hunze weten na de onthulling van de eerste struikelsteen aan de Asserstraat 1 in Rolde. ,,Het haalt allemaal herinneringen terug. De emoties zullen vanmiddag nog meer versterkt worden als we in Gieterveen bij de onthulling van de struikelstenen van mijn familie zullen zijn. En ik ben zo blij dat mijn kleindochter Soof nu bij mij is.” Soof Nacohen, die in Californië woont, vergezelde haar grootmoeder. Ze zong in de kerk drie liederen, gebaseerd op Joodse gebeden. ,,Dat was best spannend. Ik ben natuurlijk geen professioneel zangeres. Maar ik het vond het een eer. Het was voor mij een emotioneel moment en het gaf mij kracht. Ik ben blij dat ik hier ben en samen met mijn oma de reis mag maken om haar en mijn familiegeschiedenis te mogen vertellen.”

Een familiegeschiedenis, waar ook weer nieuwe verhalen aan toegevoegd kunnen worden, want niet alleen de kant van de familie Gudema was aanwezig, maar ook nabestaanden van de kant van de familie Meyer Cohen woonden het leggen van de struikelstenen bij. Stenen die verhalen vertellen.

Meer informatie is te vinden op www.struikelstenen-aaenhunze.nl/

Zie ook: Struikelstenen gelegd bij woningen in Aa en Hunze.